آنچه در اینجا میخوانیم
مزاحمت به چه معناست؟
مزاحمت یعنی شخصی بدون آنکه مالی را از تصرف مالک خارج کند برای تصرف کامل ملک توسط مالک مزاحمت ایجاد کند.
به طور مثال شخصی در حال تعمیر یا ساخت ملک خود است و مصالح ساختمانیاش را جلوی درب پارکینگ شخص دیگر میریزد و با این عمل مانع از ورود و خروج خودروی او میشود. چنین عملی ایجاد مزاحمت برای آن مالک است.
ممانعت به چه معناست؟
جرم ممانعت به جرمی گفته میشود که به موجب ارتکاب آن توسط شخص، مالک نتواند از مال خود استفادۀ مطلق کند.
در قانون به این مسئله تأکید شده است که هیچ کس حق ندارد برای تصرفات قانونی افراد در املاک و اموالشان مزاحمت و ممانعتی ایجاد کند؛ بنابراین اگر کسی از این قانون تخطی کند مجرم است و مجازات دارد. مسئلۀ دعوای مزاحمت در مادۀ ۱۶۰ قانون آیین دادرسی مدنی به وضوح مطرح شده است که: «دعوای مزاحمت عبارت است از: دعوایی که به موجب آن متصرف مال غیرمنقول، درخواست جلوگیری از مزاحمت کسی را می کند که نسبت به متصرفات او مزاحم است، بدون این که مال را از تصرف متصرف خارج کرده باشد.»
قانون در برابر مزاحمت و ممانعت
در مادۀ ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی دقیقاً به همین مسئلۀ جرم ممانعت و مزاحمت اشاره شده است. در این ماده آمده است که : «هر کس به وسیله صحنهسازی از قبیل پیکنی، دیوارکشی، تغییر حد فاصل، امحای مرز، کرتبندی، نهرکشی، حفر چاه، غرس اشجار وزارعت و امثال آن به تهیه آثار تصرف در اراضی مزروعی اعم از کشت شده یا در آیش زراعی، جنگلها و مراتع ملی شده، کوهستانها، باغها، قلمستانها، منابع آب، چشمهسارها، انهار طبیعی و پارکهای ملی، تأسیسات کشاورزی و دامداری و دامپروری و کشت و صنعت و اراضی موات و بایر و سایراراضی و املاک متعلق به دولت یا شرکتهای وابسته به دولت یا شهرداریها یا اوقاف و همچنین اراضی و املاک و موقوفات و محبوسات و اثلاث باقیه که برای مصارف عامالمنفعه اختصاص یافته یا اشخاص حقیقی یا حقوقی به منظور تصرف یا ذیحق معرفی کردن خود یا دیگری، مبادرت نماید یا بدون اجازه سازمان حفاظت محیط زیست یا مراجع ذیصلاح دیگر مبادرت به عملیاتی نماید که موجب تخریب محیط زیست و منابع طبیعی گردد یا اقدام به هر گونه تجاوز و تصرف عدوانی یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در موارد مذکور نماید به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم میشود. دادگاه موظف است حسب مورد رفع تصرف عدوانی یا رفع مزاحمت یا ممانعت از حق یا اعاده وضع به حال سابق نماید.»
ارکان جرم مزاحمت و ممانعت از حق
در جرایم کیفری همواره سه رکن باید وجود داشته باشد تا جرم بارز شود. این سه رکن عبارتاند از: رکن مادی، رکن معنوی، رکن قانونی. در زمینۀ جرم مزاحمت و ممانعت هم این سه رکن به شرح ذیل توصیف میشوند:
رکن قانونی: همانطور که در بالا به آن اشاره کردیم در مادۀ ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی رکن قانونی جرم مزاحمت و ممانعت تعریف شده است. بنابراین برای چنین جرمی رکن قانونی بارز است.
رکن مادی: برای اینکه رکن مادی جرم مزاحمت اثبات شود میبایست تصرفی که صورت گرفته در آثار مالکیت ملک قابل مشاهده باشد. انجام فعل مثبت خارجی رکن مادی را تعریف میکند و ترک فعل جرم را نقض میکند. در واقع جرم مزاحمت با هر گونه فعلی زمانی به وقوع میپیوندد که منتج به اخلال در استفاده مطلوب مالک شود و جرم ممانعت از حق با هر گونه فعل مثبت خارجی که منتج به عدم استفاده مطلق مالک برای مدت زمانی مشخص از مال خود شود.
رکن معنوی: سومین رکن این جرم، رکن معنوی است. برای اینکه رکن معنوی این جرم بارز شود متهم باید سلامت روان داشته باشد و کاملاً عامدانه مرتکب مزاحمت یا ممانعت شده باشد.
۱۲ نکتۀ مهم جرایم مزاحمت و ممانعت
دربارۀ این نوع جرایم نکاتی وجود دارد که در اینجا به آنها اشاره میکنیم:
۱. دعوی رفع مزاحمت و ممانعت از حق با دعوی رفع تصرف عدوانی متفاوت است و نباید این دو را با هم اشتباه گرفت.
۲. پروندۀ جرم مزاحمت و ممانعت خارج از نوبت بررسی میشود و تا زمان تعیین تکلیف قضایی و در بدو کار مقام قضایی دستور توقف عملیات را میدهد.
۳. اگر تعداد متهمان سه یا بیش از سه نفر باشد قراین قوی بر ارتکاب جرم وجود دارد.
۴. این امکان وجود دارد که به جای مجازات حبس جریمۀ نقدی پرداخت شود.
۵. در صورتی که در ارتکاب جرم مزاحمت و ممانعت مجرم از تهدید و زور و سلاح استفاده کند مجازات تشدید میشود و از یک تا شش سال افزایش مییابد.
۶. در صورتی که جرم در شب صورت بگیرد حداکثر مجازاتی که در قانون مجازات اسلامی تعیین شده برای مجرم تعیین میشود.
۷. اگر مزاحمتی در گذشته صورت گرفته باشد و در حال حاضر وجود نداشته باشد یا مزاحمت در شرف وقوع باشد دیگر نمیتوان آن را از مصادیق دعوای مزاحمت دانست.
۸. در دعوای مزاحمت دادگاه فقط باید تصرف خواهان را بررسی کند و نیازی به رسیدگی به موضوع مالکیت نیست.
۹. در دعوای مزاحمت ملک ممکن است واجد وصف کیفری باشد.
۱۰. مرجعی که در آن به دعوای مزاحمت رسیدگی میشود شهرداری است.
۱۱. در رسیدگی به دعوای مزاحمت برای اموال غیرمنقول علیه شهرداری دادگاه عمومی حقوقی باید مصلحت سنجی کند نه دیوان عدالت اداری.
۱۲. اگر یکی از ساکنین آپارتمان در مشاعات مانع استفاده دیگری شود، شخص ذینفع میتواند دعوای رفع مزاحمت مطرح کند.
تفاوت تصرف عدوانی با ممانعت از حق چیست؟
در دعوی تصرف عدوانی دیگری علاوه بر ممانعت از حق شما در استفاده از زمین، آن را در تصرف خود نیز نگه داشته است اما در دعوی مزاحمت فقط مانع استفاده از حق شما شده و آن را در تصرف نگرفته است.
دادخواست الزام رفع مزاحمت
خواهان دعوا باید سابقۀ تصرف بدون مزاحمتش را برای دادخواست الزام به رفع مزاحمت اثبات کند. همچنین باید ثابت کند که از مزاحمت فعلی خوانده رضایت نداشته و این مزاحمت خوانده غیرقانونی بوده است. در دادخواست الزام رفع مزاحمت خواهان دعوا مالک است و خوانده کسی است که برای استفاده از ملک مزاحمت ایجاد کرده است. در چنین دعوایی به محض صدور رأی بدوی قابلیت اجرا شدن دارد و حتی اگر در حکم تجدید نظر شود باز هم مانع اجرای آن نخواهد شد.
برای شکایت از مزاحم ملکی در وهله اول بهترین کار این است که شاکی از نوع مزاحمت مزاحم عکس بگیرد و سپس با نیروی انتظامی تماس بگیرد. به این ترتیب شاکی به راحتی می تواند جرم صورت گرفته را در دادگاه ثابت کند و حکم رفع مزاحمت را به سادگی بگیرد.
در صورتی که پس از اجرای حکم مزاحمت فرد مجدداً به همین جرم محکوم شود علاوه بر رفع تجاوز به حبس از شش ماه تا دو سال محکوم میشود.