«هر گاه زمین یا خانه کسی مجرای فاضل آب یا آب باران زمین یا خانه دیگری بوده است صاحب آن خانه یا زمین نمیتواند جلوگیری از آن کند مگر در صورتی که عدم استحقاق او معلوم شود»
با توجه به اینکه تعاریف بالا ، حقوقی و تخصصی است و فهم آن ممکن است برای برخی مشکل باشد
اجازه بدهید با چند مثال ساده ، حق ارتفاق را برای شما تشریح کنیم.
حق ارتفاق چیست؟
مثال حق ارتفاق
فرض کنیم که شما یک باغبان هستید و برای آبیاری باغ خود و یا رسیدگی به درختان، مجبور هستید از زمین کشاورزی همسایه عبور کنید.
در اینجا اصطلاحاً شما در زمین همسایه دارای حق ارتفاق هستید.
در این مثال حق ارتفاق شما عبارت است از «حق عبور» ؛
به عبارت دیگر شما به موجب این حق ، این اختیار و حق را دارید تا از زمین همسایه عبور کنید.
یا اینکه تصور کنید دو ساختمان که در کنار هم قرار گرفته اند و راه عبور یکی از آنها از محوطه‌ی حیاط ساختمان کناری است .
حق داشتن نهر آب در ملک دیگری یا داشتن درب در ملک دیگری نیز از سایر مثال های ملموس حق ارتفاق است
حق ارتفاق چه ویزگی هایی دارد؟
با توجه به مثال هایی که در مقدمه بیان شد باید متوجه شده باشیم که حق ارتفاق حقی است
که وابسته و قائم به وجود ملک است ، نه شخص .(ماده ۱۰۲ قانون مدنی)
اجازه بدهید باز هم این موضوع را با مثال برای شما عزیزان تشریح کنم.
اگر شخصی مالک ملک «الف» باشد و نسبت به ملک مجاور دارای حق ارتفاق باشد( مثلا حق عبور و مرور )
و آن شخص ، ملک «الف» را به شخص دیگری بفروشد ، با توجه به تغییر مالک ، حق ارتفاق از بین نخواهد رفت
و ملک مذکور همچنان نسبت به ملک مجاور دارای حق عبور است و مالک جدید می تواند از این حق استفاده کند.
حق ارتفاق یک حق عینی است
حق ارتفاق چیست؟ – بنابراین حق ارتفاق یک حق عینی است که فقط شامل اموال غیر منقول ذاتی می شود
و اموال در حکم غیر منقول یا غیرمنقول تبعی را شامل نمی شود.
از دیگر ویژگی های حق ارتفاق این است که چون تابع ملک است پس یک حق دائم است.
حق ارتفاق قابل تجزیه است؛ یعنی هرگاه دو یا چند شریک دارای حق ارتفاق، ملک مشاع خود را تقسیم نمایند،
حق ارتفاق برای هریک از شرکای مذکور به همان صورت اولیه باقی خواهد ماند .
«هرگاه شرکای ملکی دارای حقوق و منافعی باشند و آن ملک ما بین شرکاء تقسیم شود هرکدام از آنها به قدر حصه، مالک آن حقوق و منافع خواهد بود. مثل اینکه اگر ملکی دارای حق عبور در ملک غیر بوده و آن ملک که دارای حق است بین چند نفر تقسیم شود هر یک از آنها حق عبور از همان محلی را که سابقا حق داشته است، خواهد داشت».
همچنین اگر ملک مورد ارتفاق ، تقسیم شود تأثیری بر حق ارتفاق نخواهد گذاشت
و دارنده حق ارتفاق می تواند همچون گذشته از حق خود استفاده نماید.
«صاحبان املاک می توانند در ملک خود هر حقی را که بخواهند نسبت به دیگری قرار دهند در این صورت کیفیت استحقاق تابع قرارداد و عقدی است که مطابق آن حق داده شده است.»
نکته
عقدی که موجد حق ارتفاق قراردادی می شود از عقود نامعین به شمار رفته و می تواند معوض یا رایگان باشد و عقدی لازم است
حق ارتفاق طبیعی
این حق ارتفاق ناشی از وضع جغرافیایی و طبیعی زمین است.
بعنوان مثال یک زمین کشاورزی را تصور کنید که به منظور عبور آب باران و استفاده از آن ، دارای حق ارتفاق نسبت به زمین بالاترش است.
ماده ۹۵ قانون مدنی در این خصوص مقرر می دارد:
«هرگاه زمین یا خانه کسی مجرای فاضلاب یا آب باران زمین یا خانه دیگری بوده است صاحب آن خانه یا زمین نمی تواند جلوگیری از آن کند، مگر آنکه عدم استحقاق او معلوم شود»
حق ارتفاق قانونی
این حق مربوط به وقتی است که قانون با در نظر گرفتن مصالح عمومی جامعه ،
حق ارتفاقی را به نفع دولت یا سازمان های عمومی یا خصوصی ایجاد می کند بدون آن که قراردادی وجود داشته باشد.
بعنوان مثال زمانی که برای عبور کابل برق و یا شبکه مخابراتی ناچار به نصب دکل و یا عبور هوایی کابل ها باشد،
در اینجا برای آن دستگاه دولتی یا خصوصی حق ارتفاقی را به منظور استفاده از ملک افراد در نظر می گیرند.
(البته با رعایت حقوقی که قانون مدنی برای املاک مجاور آن در نظر گرفته است)
نکته ۱: ماده ۱۰۶ ق.م. مقرر میدارد:
«مالک ملکی که مورد حق الارتفاق غیر است. نمی تواند در ملک خود تصرفاتی نماید که باعث تضییع یا تعطیل حق مزبور باشد مگر با اجازه صاحب حق»
نکته ۲: اگر مالک صاحب حق ارتفاق در ملک غیره ، در زمان فروش و انتقال ملک خود، به عدم انتقال حق ارتفاق تصریح نماید ،
بدلیل اینکه حق ارتفاق از جمله حقوق مالی محسوب شده ، فلذا این حق ساقط خواهدشد.
لذا وقتیکه خریدار با قبول این شرط ، انتقال ملک را قبول می نماید ، این حق به او منتقل نمی شود.
همچنین بدلیل اینکه حق ارتفاق ، حقی قائم به ملک است ، و انتقال دهنده نیز دیگر مالک ملک نیست او نیز حق ارتفاق نخواهد داشت.
حق ارتفاق مثبت و منفی
حق ارتفاق چیست؟- حق ارتفاق مثبت ، حقی است که صاحب آن به طور مستقیم حق استفاده از ملک دیگری را دارد.
مانند حق عبور که صاحب آن می تواند از ملک دیگری عبور کند یا حق مجرا ،که صاحب آن می تواند از زمین دیگری آب را عبور دهد.
اما درحق ارتفاق منفی، صاحب حق ارتفاق، حق استفاده مستقیم از ملک دیگری ندارد ،
اما بدلیل اینکه مالک از یکسری تصرفات ممنوع میشود ، دارنده حق ارتفاق از این محدودیتهای مالک بهره می برد.
بعنوان مثال ممانعت از ساختن آپارتمان های چندین طبقه و مرتفع با هدف تامین نور و یا محدودیت حفر قنات
به منظور استفاده بهینه از حاصلخیزی زمین زراعی همگی از مصادیق ارتفاق منفی هستند.
هزینه های اجرای حق ارتفاق با چه کسی است؟
درمورد هزینه های اجرای حق ارتفاق مواد ۱۰۰ و ۱۰۵ قانون مدنی تکلیف را مشخص نموده اند. در ماده ۱۰۵ آمده:
«کسی که حق ارتفاق در ملک غیر دارد مخارجی که برای تمتع ازآن حق لازم شود، به عهده صاحب حق می باشد، مگر این که بین او و صاحب ملک برخلاف آن قراری داده شده باشد.»
چرا مخارج تمتع حق ارتفاق به عهده صاحب حق می باشد؟
دلیل آمدن این ماده قانونی این است که از نظر قانونگذار هزینه های اجرای هر حقی با صاحب حق میباشد.
حال اگر کسی که صاحب حق ارتفاق است برای جاری نمودن حق خودش، متعارف عمل کند
و این اعمال برای انتفاع وی ضرورت داشته باشد ، لیکن از عمل او ضرر و زیانی متوجه مالک شود،
خود مالک باید دفع ضرر نماید و مخارج لازم را بپردازد.
در ماده ۱۰۰ قانون مدنی در این خصوص آمده:
«اگر مجرای آب شخصی در خانه دیگری باشد و در مجری، خرابی به هم رسد به نحوی که عبور آب موجب خسارت خانه شود، مالک خانه حق ندارد صاحب مجری را به تعمیر مجری اجبار کند؛ بلکه خود او باید دفع ضرر از خود نماید چنانچه اگر خرابی مجری مانع عبور آب شود، مالک خانه ملزم نیست که مجری را تعمیر کند بلکه صاحب حق باید خود رفع مانع کند. در این صورت برای تعمیر مجری می تواند داخل خانه یا زمین شود ولیکن بدون ضرورت، حق ورود ندارد مگر به اذن صاحب ملک.»
بنابر این هر گونه اقدام عمرانی و یا پرداخت هزینه هایی که برای حفظ ملک مورد ارتفاق در برابر تصرف صاحب حق ارتفاق لازم است، به عهده مالک می باشد.
اذن مالک ملک در ارتفاق
در مورد اذن مالک برای استفاده از حق ارتفاق دو حالت متصور است.
در مواقعی ممکن است مالک بدون آن که قراردادی منعقد شده باشد به دیگری اذن دهد که از ملک او استفاده کند.
در اینگونه نباید برای استفاده کننده از اذن این انتظار ایجاد شود که وی صاحب حق است.
بنابراین مالک هر زمان اراده نماید می تواند اذن خود را پس بگیرد و استفاده کننده از اذن نیز حق اعتراض و شکایت ندارد.
به طور مثال، اگر شخصی به همسایه خود اجازه دهد که از چاه آب خانه او استفاده نماید ،
همسایه نمی تواند اذن مالک را موجب برقراری حق برای خود بداند.
نظر قانونگذار در خصوص اذن مالک ملک در ارتفاق
قانونگذار نیز در این خصوص در ماده ۹۸ قانون مدنی آورده :
«اگر کسی حق عبور در ملک غیر ندارد ولی صاحب ملک اذن داده باشد که از ملک او عبور کند هر وقت بخواهد می تواند از اذن خود رجوع کرده و مانع عبور او بشود همچنین سایر ارتفاقات.»
ماده ۱۰۸ قانون مدنی نیز تکمیل کننده ماده ۹۸ بوده و مقرر می دارد:
«در تمام مواردی که انتفاع کسی از ملک دیگری به موجب اذن محض است مالک می تواند از اذن خود رجوع کند، مگر مانع قانونی موجود باشد.»
اما در حالت دوم گاهی شرایطی ایجاد می شود که اذن، الزام آور بوده و اذن دهنده را ملتزم به آن می کند:
الف) مواردی که پشیمانی و رجوع مالک ، مستلزم انجام کاری باشد که به حکم قانون ممنوع است.
برای مثال، اگر شخصی به فرد یا افراد دیگری اذن داده تا امواتشان را در ملکش دفن کنند ،
دیگر امکان رجوع از اذن وجود ندارد، چون نبش قبر طبق قانون ممنوع است.
ب) مواردی که مالک، حق رجوع از اذن را از خود سلب نموده باشد
برای مثال، اگر شخصی در زمان فروش ملکش به خریدار اجازه دهد که از خانه او عبور کند
و نیت وهدف دو طرف نیز التزام مالک به بقای اذن باشد و یا اینکه در مبایعه نامه تصریح شده باشد
که مالک حق رجوع از اذن را از خود ساقط نموده است.
ماده ۱۲۰ قانون مدنی در این خصوص مقرر نموده:
«هرگاه صاحب دیوار به همسایه اذن دهد که بر روی دیوار او سر تیری بگذارد یا روی آن بنا کند هر وقت می تواند از اذن خود رجوع کند، مگر اینکه وجه ملزمی این حق را از خود سلب کرده باشد»
حق ارتفاق چیست؟
دعوای حق ارتفاق چه نوع دعوایی است؟
ازدید قانونگذاران دعاوی تقسیم بندی هایی دارد که اصلی ترین آنها دعاوی حقوقی و دعاوی کیفری می باشد.
مطابق آیین دادرسی مدنی و قانون مدنی ، دعاوی مربوط به حق ارتفاق دعوای حقوقی محسوب شده
و باید شرایط و ضوابط دعاوی حقوقی در آن رعایت گردد.
مرجع صلاحیتداربرای رسیدگی به دعاوی حق ارتفاق
مطابق ماده ۱۲ قانون آیین دادرسی مدنی دعاوی مربوط به اموال غیر منقول اعم از دعاوی مالکیت ، مزاحمت ،ممانعت از حق ،
تصرف عدوانی و سایر حقوق مرتبط به آن در دادگاهی اقامه می شود که مال غیر منقول در آن حوزه واقع شده باشد(حتی اگر خوانده در آن حوزه اقامت نداشته باشد).
بنابراین با توجه ماده ۱۲ آئین دادرسی مدنی و از آنجاییکه حق ارتفاق ، تابع ملک است و جزء حقوق مربوط به اموال غیر منقول می باشد
باید در حوزه قضایی محل مال غیر منقول طرح دعوا گردد و دادگاه عمومی حقوقی محل مال غیر منقول صالح به رسیدگی می باشد.
چه مدارک و مستنداتی برای اثبات حق ارتفاق مورد نیازاست؟
اصولاًبرای طرح هر دعوایی و اثبات حق ، نیاز به ارائه دلیل میباشد که در قانون به آن ادله اثبات دعوا گفته می شود.
ادله اثبات دعوی عبارتند از : سند ، اقرار، اماره ، شهادت و علم قاضی .
در دعوای اثبات حق ارتفاق با توجه به نوع آن می توان از برخی از این ادله بهره برد.
درحق ارتفاق قراردادی بهترین دلیل همان قرارداد یا سند می باشد.
اما اگر حق ارتفاق طبیعی باشد،شهادت و اماره می تواند ادله اثباتی ما در این دعوی باشد.
در پایان لازم به ذکر است که دعوای حق ارتفاق یک دعوای کاملاً تخصصی محسوب شده و وکلا با توجه به نوع حق ارتفاق،
باید نسبت به اثبات این حق و ادله ابرازی طرح دعوی نمایند.
بنابراین چنانچه شما نیاز به راهنمایی و مشاوره وکلا وکارشناسان مجرب این دفتر داشتید با ما تماس بگیرید.
