با انعقاد عقد بیع (بیع ملک یا آپارتمان) فروشنده ملزم به تحویل ملک و خریدار ملزم به پرداخت ثمن معامله (مبلغ قرارداد) به فروشنده می گردد. به عبارتی با انعقاد قرارداد بین خریدار و فروشنده، خریدار مالک مال و فروشنده مالک مبلغ قرارداد می گردد. ثمن در یک طرف معامله و مبیع در طرف دیگر است. اگر بخواهیم آن را از لحاظ حقوقی تعریف کنیم میتوانیم بگوییم، ثمن به معنای پولی است که در قبال انجام معامله و به دست آوردن کالا توسط خریدار به فروشنده پرداخت میگردد. و با انجام این تبادل معامله کامل و تمام میشود. حال دعوای اثبات پرداختن ثمن معامله هنگامی به میان می آید که بین طرفین معامله در خصوص این موضوع اختلاف حادث شود. برای آشنایی کامل با این مبحث و جلوگیری از ضرر و زیان احتمالی تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
آنچه در اینجا میخوانیم
ثمن چیست و ثمن معامله چگونه تعریف می شود؟
ثمن به معنای ارزش، قیمت، نرخ و بها میباشد. واژه ثمن که در لغت و زبان عرب به معنای پول است در معاملات و قانون ما کاربرد زیادی دارد. در واقع یکی از ارکان معاملات امروزه بشر وجهی است که میان طرفین در ازای مال رد و بدل میشود که اصولا باید ارزش آن با ارزش مال برابری داشته باشد. در این مقاله تصمیم داریم به نکاتی در مورد ثمن، نحوه پرداخت و اثبات آن سخن بگوییم.
نحوه پرداخت ثمن معامله
زمانی که قراردادی بین دو نفر برای خرید و فروش مالی صورت می‌گیرد، خریدار باید بهای مال مورد معامله را به شخص فروشنده پرداخت کند. به این خرید و فروش نقدی اصطلاحا می‌گویند، ثمن معامله حال است. اما گاهی ممکن است که هر دو طرف زمان مشخصی را برای پرداخت پول معین کنند و یا خریدار تحت شرایط خاصی پول را پرداخت کند؛ مثلا خرید و فروش به شکل اقساطی، که چک به عنوان ثمن معامله پرداخت میشود که در این مواقع فروشنده باید تا زمان تعیین شده سررسید اقساط صبر کند و قبل از آن حق مطالبه پول خود را ندارد. به همین دلیل نحوه پرداخت پول به صورت نقدی، موجل و اقساطی است.
عواقب پرداخت نکردن ثمن معامله
همانطور که می‌دانیم در هر معامله و قراردادی برای هر کدام از طرفین تعهداتی وجود دارد که ملزم به اجرای آن تعهدات هستند. اگر بین طرفین شخصی ثمن معامله را پرداخت نکرده باشد و یا در ایفای تعهدات خود کوتاهی کند و تعهدات خود را انجام ندهد، متعهدله حق دارد طرف مقابل را به اجرای تعهداتش ملزم کند. طبق این مطالب اگر خریدار مبلغی را بابت خرید به فروشنده پرداخت نکرده باشد، فروشنده میتواند به دادگاه حقوقی مراجعه کند و سپس برای مطالبه وجه، دادخواستی را ارائه کند و خریدار را به اجرای تعهدات خود مبنی بر پرداخت وجه ملزم کند.
باید توجه داشت که در قرارداد بین خریدار و فروشنده، برخی تعهدات مانند تنظیم سند رسمی، تحویل مبیع و غیره مربوط به فروشنده است و اگر این تعهدات منوط به پرداخت وجه قرارداد باشد، فروشنده میتواند تا زمانی که پول قرارداد را دریافت نکرده است، از انجام این تعهدات خودداری کند. همچنین در برخی معاملات اگر خریدار وجه قرارداد را پرداخت نکند، فروشنده حق فسخ معامله را دارد و میتواند به صورت یک طرفه قرارداد را فسخ کند. برای اینکار کافیست که مراتب فسخ را به خریدار اعلام کند، که این کار از طریق ارسال اظهارنامه صورت می‌گیرد. بعد از آن باید یک دادخواست با عنوان تایید فسخ قرارداد به دادگاه ارائه کند.
بنابراین میتوان گفت که اگر خریدار پولی بابت معامله پرداخت نکند، یعنی همان عدم پرداخت ثمن معامله، در این صورت دعاوی حقوقی زیادی مانند مطالبه وجه، همچنین الزام به ایفای تعهدات در قرارداد و گاهی مواقع نیز انحلال قرارداد اتفاق می افتد. اگر در معامله مقدار ثمن معامله ذکر نشده باشد ولی دو طرف از مقدار آن باخبر باشند، خللی در آن معامله ایجاد نمی‌شود. چون در معامله، ملاک اطلاع داشتن دو طرف از مقدار ثمن معامله است نه ذکر آن.
اثبات پرداخت ثمن معامله و نحوه پرداخت آن
به محض تنظیم قرارداد و امضای آن و انجام معامله برای هر یک از طرفین حقوق و وظایفی به وجود می آید. فروشنده وظیفه تحویل مبیع یا کالا را دارد. و خریدار مکلف به پرداخت وجه یا پول توافق شده است. در حالتی که خریدار و فروشنده هر دو به وظیفه خود عمل نمایند و معامله کامل گردد، در عرف به آن معامله نقدی گفته میشود. در این مورد به دلیل عدم حدوث اختلاف دیگر سخن از اثبات پرداخت ثمن معامله به میان نمی آید. اما با توجه به ماده ۱۰ قانون مدنی، ارزش و اعتباری برای قرارداد بین طرفین وجود دارد. این امر یعنی پرداخت بهاء یا پول میتواند به طرق دیگر غیر از پرداخت نقدی مثل پرداخت اقساطی یا پرداخت مدت دار صورت پذیرد. نکته دیگر اینکه از طریق استعلام از بانک و ارائه فیش واریزی به حساب فروشنده میتوان پرداخت را اثبات نمود.
اثبات پرداختن ثمن معامله بر عهده کیست؟
همانطور که به سمع و نظر شما رسید پرداخت ثمن و بهای کالا جزء وظایف اصلی خریدار در قبال معامله صورت پذیرفته است. پر واضح است که در موضوع اختلاف بین دو طرف عقد یعنی خریدار و فروشنده، اثبات پرداختن ثمن معامله باز هم بر عهده خریدار است. چرا که اصل بر عدم پرداخت میباشد. و اگر خریدار ادعای پرداخت دارد، باید آن را اثبات نماید. حال حالتی را در نظر بگیرید که فروشنده در متن قرارداد اقرار به دریافت پول خود نموده است. در این فرض فروشنده باید اثبات کند که پول را دریافت نکرده است. یعنی بار اثبات پرداختن ثمن معامله حالت معکوس به خود گرفته است یعنی نپرداختن را فروشنده باید ثابت نماید. نکته دیگر اینکه توصیه میشود حتما در قبال پرداخت وجه به فروشنده از ایشان رسید مربوطه را دریافت نمایید.
دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوای اثبات پرداخت ثمن معامله
دادگاه صالح برای رسیدگی به این امر یعنی دعوای اثبات پرداختن ثمن معامله دادگاه محل اقامت خوانده است. و این موضوع شامل اموال منقول و غیر منقول میشود. برای به جریان افتادن پرونده، طراح دعوا ابتدا میبایست از طریق مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی درخواست خود را به همراه دلایل مربوطه ثبت نماید. پس از ثبت از طریق مرجع قید شده دادخواست شما به شعبات حقوقی ارجاع داده شده و با تعیین وقت دادرسی به آن رسیدگی میشود. نکته دیگر اینکه طبق قانون اگر میزان خواسته تا ۲۰۰ میلیون ریال باشد رسیدگی به آن در صلاحیت شورای حل اختلاف محل سکونت خوانده میباشد.
مدارک لازم جهت تنظیم دادخواست اثبات پرداختن ثمن معامله
۱. دادخواست مطالبه ثمن
۲. مدارک شناسایی برای احراز هویت
۳. قراردادی که بین خریدار و فروشنده منعقد گردیده است
۴. شهادت شهود
۵. تهیه و تنظیم استشادیه