پس از فوت هر شخص اگر اموالی از آن شخص باقی مانده باشد پس از گرفتن گواهی انحصار وراثت باید دیونش پرداخت شود بعد از پرداخت این دیون آنچه که از اموال او به جا می‌ماند، ترکه خالص است. این ترکه به وارثان متوفی تعلق دارد و بر طبق قانون به شکل صحیح بین وراث تقسیم می‌شود.
آنچه در اینجا میخوانیم
ترکه (ماترک) به چه معناست؟
ترکه به اموال و حقوق به‌جامانده از متوفی که قابل انتقال به دیگری است گفته می‌شود به بیان دیگر دارایی مثبت متوفی که بعد از فوت ایشان به وراث منتقل می‌شود. دارایی مثبت شامل اموال عینی، منفعت، طلب و کلیه حقوق مالی می‌باشد.
* پس از فوت متوفی کلیه دیون او حال می‌گردد. مثل اینکه اگر چک مدت داری از متوفی در دست شخصی وجود داشته باشد، از زمان فوت، آن چک حال می‌گردد.
* دهی متوفی در اولویت بالاتری بر حقوق وراث می‌باشد و چنانچه متوفی هر گونه بدهی داشته باشد، می‌بایست در ابتدا این بدهی‌ها به طلبکاران پرداخت گردد و پس از آن باقی اموال بین وراث تقسیم گردد به عبارت دیگر یک نوع شراکت اجباری بین وراث وجود دارد. وراث برای اینکه بتوانند سهم خود را از این مال مشترک جدا کنند، ابتدا باید بدهی و دیون متوفی را از این ترکه خارج کنند و بعد از آن، آنچه را که باقی ماند میان خود تقسیم کنند.
امور قبل از تقسیم ترکه
قبل از تقسیم کردن ترکه ابتدا باید سه کار را انجام داد:
۱-مهر و موم ترکه
۲-تحریر ترکه
۳-اداره ترکه
طبق ماده ۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی، دعاوی راجع به ترکه متوفی اگر چه خواسته، دین و یا مربوط به وصایای متوفی باشد تا زمانی که ترکه تقسیم نشده در دادگاه محلی اقامه می‌شود که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران، آن محل بوده و اگر آخرین اقامتگاه متوفی معلوم نباشد، رسیدگی به دعاوی یاد شده در صلاحیت دادگاهی است که آخرین محل سکونت متوفی در ایران، در حوزه آن بوده است.
ماده ۱۶۶ قانون امور حسبی: دادگاه بخش مهر مخصوصی برای مهروموم ترکه خواهد داشت و نمونه آن باید نزد رئیس دادگاه شهرستان باشد.
ماده ۱۶۷: اشخاص مذکور زیر می‌توانند درخواست مهر و موم ترکه را بنمایند:
۱- هر یک از ورثه متوفی یا نماینده قانونی آنها.
۲- موصی‌له در صورتی که وصیت به جزء مشاع شده باشد.
۳- طلبکار متوفی که طلب او مستند به سند رسمی یا حکم قطعی باشد به مقدار طلب در صورتی که در مقابل طلب رهن نبوده و ترتیب دیگری هم برای تأمین طلب نشده باشد.
۴- کسی که از طرف متوفی به عنوان وصایت معین شده باشد.
ماده ۱۶۸: دادگاه بخش در موارد زیر پس از اطلاع اقدام به مهر و موم می‌نماید:
۱- در موردی که کسی که در خانه استیجاری یا مهمانخانه و امثال آن فوت شده و کسی برای حفظ اموال او نباشد.
۲- در صورتی که از اموال دولتی یا عمومی نزد متوفی امانت باشد.
در مورد شق اول این ماده مالک خانه یا مدیر مهمانخانه و امثال آنها مکلف‌اند به دادگاه بخش اطلاع بدهند.
در نهایت با استناد ماده ۱۹۴ قانون امور حسبی به تقاضای افرادی که حق درخواست مهر و موم را دارند، رفع مهر و موم نیز توسط همان دادگاه صالح برای امور ترکه صورت می‌پذیرد پس از رفع مهر و موم، دادگاه به تقاضای ورثه و وصی، اقدام به تحریر ترکه می‌نماید. تحریر ترکه برای تعیین مقدار ترکه و دیون متوفی است.
مراحل تقسیم ترکه
۱- رد ترکه
وارثان متوفی می‌توانند ترکه را رد یا قبول کنند. در صورت قبول کردن ترکه توسط وارث وی به نسبت سهم‌الارث خود دارایی‌های منفی متوفی نیز به او منتقل می‌شود ولی اگر وارث ترکه را رد کند، دیگر در قبال بدهی‌های متوفی هیچ مسئولیتی نخواهد داشت.
۲- مرجع صالح
برای انجام امور تقسیم ترکه دادگاهی که آخرین اقامتگاه متوفی در محل آن واقع شده است، صلاحیت رسیدگی و انجام امور مربوطه را دارد.
۳- مدیر ترکه
اگر وراث متوفی مشخص نباشد دادگاه جهت انجام امور مربوط به ترکه شخصی را به عنوان مدیر ترکه تعیین می‌نماید.
۴- تقسیم ترکه
بعد از انجام همه امور گفته شده نوبت به تقسیم ترکه می‌رسد. تقسیم می‌تواند با تراضی افراد و بدون مراجعه به دادگاه انجام شود و در غیر این صورت به منظور تقسیم ماترک، هر یک از وراث می‌توانند از دادگاه درخواست تقسیم سهم خود را از سهم سایر وراث بخواهند. تقسیم ترکه به گونه‌ای است که برای هر یک از ورثه از هر نوع اموال حصه‌ای معین می‌شود و اگر بعضی از اموال قابل قسمت نباشد آن را در سهم بعضی از ورثه قرار می‌دهند و برابر بهای آن از سایر اموال در سهم دیگران منظور می‌نمایند. همچنینی اگر مالی (منقول یا غیر منقول) قابل تقسیم و تعدیل نباشد ممکن است فروخته شده و بهای آن تقسیم شود. فروش اموال به ترتیب عادی عمل می‌آید مگر آنکه یکی از ورثه پس از تقسیم مالک مستقل سهو خود خواهد بود و هر تصرفی که بخواهد می‌نماید و به حضه دیگران حقی ندارد.
چه کسانی حق درخواست تقسیم ترکه را دارند؟
این بخش را با ماده‌های قانون امور حسبی بیان می‌کنیم.
ماده ۳۰۰: در صورت تعدد ورثه هر یک از آنها می‌توانند از دادگاه درخواست تقسیم سهم خود را از سهم سایر ورثه بخواهد.
ماده ۳۰۱: ولی و وصی و قیم هر وارثی که محجور باشد و امین غایب و جنین کسی که سهم‌الارث بعضی از ورثه به او منتقل شده است و همچنین موصی‌له و وصی راجع به وصی به در صورتی که وصیت به جز مشاع از ترکه شده است حق دادخواست تقسیم ترکه را دارند.
* گر هر یک از ورثه به سن قانونی نرسیده باشد، پدر یا جد پدری، می‌تواند از دادگاه تقاضای تقسیم بنماید.
* اگر متوفی برای بعد از زمان فوت خود، وصی تعیین نموده باشد، او حق دادخواست تقسیم ترکه دارد.
* اگر جنین متعلق به میت، ولی یا وصی نداشته باشد، برای اداره سهم‌الارثی که به وی می‌رسد، امین معین می‌گردد، امین انتخابی علاوه بر اداره سهم‌الارثی که به جنین می‌رسد، حق دادخواست تقسیم ترکه متوفی را نیز خواهد داشت.
نمونه دادخواست تقسیم ماترک متوفی
ریاست محترم مجتمع قضایی ” نام شهرستان محل اقامت متوفی ”
با سلام احتراماً به استحضار می رساند:
شادروان ….. فرزند…….. مورث قانونی در تاریخ …….. در محل اقامت دائمی خود در………. در گذشته‌اند و اینجانب………. به شماره شناسنامه ……. و خوانده/خواندگان به ترتیب به شماره‌های شناسنامه ………. ورثه حین الفوت می‌باشیم. که گواهی انحصار وراثت صادره به شماره ….. مورخ ……. صادره از شعبه ” شماره و نام شهرستان”مستند قانونی وراثت می‌باشد. نظر به اینکه ما ترک فی‌مابین ورثه تقدیم نگردیده است فلذا صدور حکم بر تقسیم ماترک فی‌مابین ورثه به استناد ۳۰۰ و ۳۱۷ قانون امور حسبی مورد استدعاست. در صورتی که ماترک قابل تقسیم نباشد صدور دستور فروش و تقسیم ثمن حاصله فی مابین ورثه بر اساس حصه‌های قانونی مندرج در گواهینامه انحصار وراثت فوق‌الذکر به انضمام کلیه خسارات قانونی و هزینه دادرسی مورد استدعاست.