طبق قوانین موجود در آیین دادرسی مدنی، سه نوع دعوای تصرف عدوانی، دعوای ممانعت از حق و دعوای مزاحمت ذکر شده است که به تمامی آنها دعاوی تصرف گفته می‌شود. البته باید توجه داشته باشید که هر کدام از این دعاوی با یکدیگر تفاوت‌های قابل توجهی دارند و همچنین در شرایط خاص می‌شود از هریک از آنها استفاده کرد. اکنون در این مقاله قصد داریم به توضیح دعاوی مزاحمت و ممانعت از حق پرداخته و تفاوت میان این دو دعوا را شرح دهیم.
آنچه در اینجا میخوانیم
معرفی دعوای ممانعت از حق
در ماده ۱۵۹ قانون آیین دادرسی ذکر شده است که: دعوای ممانعت از حق عبارت است از تقاضای کسی که از حق ارتفاق و یا انتفاع خود در ملک دیگری درخواست رفع ممانعت می‌کند. اگر کسی مانع استفاده از حقوق قانونی شما در ملک خودتان شود و یا به عبارتی به شما اجازه ندهد که از ملکتان استفاده کنید، در واقع ممانعت از حق کرده است و شما حق دارید نسبت به طرح این موضوع در مراجع قانونی اقدام فرمایید. در قانون هیچ‌کس نمی‌تواند استفاده از حق خود را وسیله‌ای برای مزاحمت دیگران قرار دهد، یا این که از ملک مسکونی به عنوان محل کار استفاده کند و یا با استفاده از حق خود باعث مزاحمت و تجاوز به حقوق دیگران شود.
اثبات ممانعت از حق
در دعوای ممانعت از حق، خواهان باید موضوع دعوا را قبل از خارج شدن ملک از تصرف وی، یا قبل از ممانعت و یا مزاحمت از حق را اثبات نماید. در واقع او باید اثبات کند که ملک در تصرف و مورد استفاده وی بوده و بدون رضایت او و یا از راه غیرقانونی ملک از تصرف وی خارج شده است.
در دعوای ممانعت از حق، ارائه سند مالکیت، اثبات و دلیلی برای سابقه تصرف و استفاده از حق می‌باشد؛ مگر آن که شخص مقابل، از طریق دیگری سابقه تصرف و استفاده از حق خود نسبت به آن ملک را اثبات نماید. در دادگاه در صورتی رأی به نفع خواهان صادر خواهد گردید که به صورت مقتضی احراز کند که خوانده ملک را عدوانی به تصرف خود درآورده است و مانع از حق استفاده خواهان شده و یا در طول استفاده از این حق، مزاحمتی برای خواهان ایجاد کرده است.
دعوای مزاحمت از حق چیست؟
در ماده ۱۶۰ قانون آیین دادرسی مدنی، در خصوص دعوای مزاحمت ذکر شده است که: دعوای مزاحمت، به دعوایی گفته می‌شود که به موجب آن متصرف مال غیرمنقول، درخواست جلوگیری از مزاحمت کسی را مطرح می‌کند تا بتواند او را از تصرف اموال خود خارج کند.
اثبات مزاحمت حق
بهترین روش برای اثبات مزاحمت این است که شما برای این کار شهادت افراد حاضر در محل را جمع‌آوری کنید و ادله اثباتی از جمله شهادت را گردآوری نموده و با پلیس تماس بگیرید تا با حضور در صحنه شاهد این مزاحمت باشد.
در ابتدای مقاله هم گفته شد که مطابق با قانون هیچ‌کس نمی‌تواند استفاده از حق خود را وسیله‌ای برای مزاحمت دیگران قراردهد، یا از ملک مسکونی به عنوان محل اشتغال برای امور اداری استفاده نماید و یا با استفاده از حق خود عامل تجاوز و مزاحمت برای حقوق دیگران گردد.
تفاوت دعوای مزاحمت و ممانعت از حق
از تفاوت‌های این دو دعوا باید به این موضوع اشاره نمود که در ممانعت از حق، عمل فاعل به طور کلی مانع بهره‌مندی استفاده‌کننده از حق می‌گردد، در حالی که در دعوای مزاحمت، هر عملی از سوی فاعل اختلال جزئی در تصرف ایجاد می‌کند؛ بدون این که استفاده متصرف را از حق به طور کلی غیرممکن سازد.
برای مثال، در خصوص موضوع ممانعت از حق، شخص متصرف مال منقول، حق و اجازه استفاده از مال را به طور کلی نمی‌دهد. ولی در موضوع مزاحمت بدون اینکه شخص حق تصرف مال را از دست بدهد و از تصرف وی خارج گردد، متصرف مزاحم تصرفاتش می‌باشد. بنابراین در هر موقعیتی، با توجه به شرایط موجود باید از بین این دو دعوا یکی را انتخاب کرد و نسبت به آن اقدام نمود؛ البته اکثر قواعد مربوط به دعوای ممانعت از حق و دعوای مزاحمت از حق شبیه به یکدیگر هستند.
جرم دعوای مزاحمت و ممانعت از حق
ماده ۶۹۰ قانون مجازات قانون‌گذار می‌گوید: هر کس به وسیله صحنه‌سازی از قبیل پی‌کنی، دیوارکشی، تغییر حد فاصل، امحای مرز، کرت‌بندی، نهرکشی، حفر چاه، غرس اشجار و زارعت و امثال آن به تهیه آثار تصرف در اراضی مزروعی اعم از کشت شده یا در آیش زراعی، جنگل‌ها و مراتع ملی شده، کوهستان‌ها، باغ‌ها، قلمستان‌ها، منابع آب، چشمه‌سارها، انهار طبیعی و پارک‌های ملی، تأسیسات کشاورزی و دامداری و دامپروری و کشت و صنعت و اراضی موات و بایر و سایراراضی و املاک متعلق به دولت یا شرکت‌های وابسته به دولت یا شهرداری‌ها یا اوقاف و همچنین اراضی و املاک و موقوفات و محبوسات و اثلاث باقیه که برای مصارف عام‌المنفعه اختصاص یافته یا اشخاص حقیقی یا حقوقی به منظور تصرف یا ذی‌حق معرفی کردن خود یا دیگری، مبادرت نماید یا بدون اجازه سازمان حفاظت محیط زیست یا مراجع ذی‌صلاح دیگر مبادرت به عملیاتی نماید که موجب تخریب محیط زیست و منابع طبیعی گردد یا اقدام به هر گونه تجاوز و تصرف عدوانی یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در موارد مذکور نماید به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شود. دادگاه موظف است حسب مورد رفع تصرف عدوانی یا رفع مزاحمت یا ممانعت از حق یا اعاده وضع به حال سابق نماید.
تبصره ۱ – رسیدگی به جرایم فوق‌الذکر خارج از نوبت به عمل می‌آید و مقام قضایی با تنظیم صورت مجلس دستور متوقف ماندن عملیات متجاوز را تا صدور حکم قطعی خواهد داد.
تبصره ۲ – در صورتی که تعداد متهمان سه نفر یا بیشتر باشد و قرائن قوی بر ارتکاب جرم موجود باشد قرار بازداشت صادر خواهد شد، مدعی می‌تواند تقاضای خلع ید و قلع بنا و اشجار و رفع آثار تجاوز را بنماید.